Καλιφόρνια

I

(California). Πολιτεία (411.047 τ. χλμ., 35.116.033 κάτ. το 2002) των ΗΠΑ στο νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας, πρώτη σε πληθυσμό και τρίτη σε έκταση μετά την Αλάσκα και το Τέξας. Συνορεύει με τις πολιτείες Όρεγκον στα Β, Νεβάδα στα Α, Αριζόνα στα ΝΑ, με το Μεξικό στα Ν και βρέχεται από τον Ειρηνικό ωκεανό στα Δ.

Δύο ορεινές αλυσίδες παράλληλες προς την ακτή (στα Δ η Παράκτια οροσειρά, της οποίας η ψηλότερη κορυφή Λιν φτάνει τα 2.466 μ., και στα Α η Σιέρα Νεβάδα, πιο απόκρημνη και επιβλητική, με ψηλότερη κορυφή το Χουίτνεϊ (4.418 μ.) περιβάλλουν τη Μεγάλη Κοιλάδα, τεράστια πεδινή έκταση που διαρρέεται από τους ποταμούς Σακραμέντο και Σαν Χοακίν. Οι δύο αλυσίδες συνενώνονται στα Β στο συγκρότημα του όρους Σάστα (4.317 μ.). Στα Ν παραχωρούν τη θέση τους σε ένα εκτεταμένο υψίπεδο, έρημο κατά μεγάλο μέρος, που κατέρχεται από τον ποταμό Κολοράντο στα σύνορα με την Αριζόνα. Στο σημείο αυτό ανοίγουν δύο κοιλάδες κάτω από τη μέση στάθμη της θάλασσας: η Κοιλάδα του Θανάτου (-86 μ.) και η Λίμνη Σόλτον (-72 μ.).

Οι ακτές είναι συμπαγείς και αλίμενες· μόνο στο κεντρικό τμήμα ανοίγεται ο βαθύς κόλπος του Σαν Φρανσίσκο, όπου εκβάλλουν σε έναν μοναδικό ποταμόκολπο οι ποταμοί Σακραμέντο και Σαν Χοακίν.

Το κλίμα της Κ. είναι κυρίως μεσογειακό, αλλά οι μορφολογικές συνθήκες επηρεάζουν πολύ τη βροχόπτωση. Οι βροχοπτώσεις είναι άφθονες στις δυτικές πλαγιές των ορεινών αλυσίδων και γι’ αυτό, και σε αυτήν ακόμα τη Μεγάλη Κοιλάδα, τα σπουδαιότερα κατοικημένα κέντρα βρίσκονται στα Α, στους πρόποδες της Σιέρα Νεβάδα.

Στο νοτιοανατολικό άκρο εκτείνεται μια μεγάλη άγονη και ερημική ζώνη, αποκλεισμένη από τις θαλάσσιες επιδράσεις εξαιτίας των αναγλύφων των νότιων ακτών. Στην Κοιλάδα του Θανάτου έχουν σημειωθεί οι πιο υψηλές θερμοκρασίες της Γης (πάνω από 56°C υπό σκιά). Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της επόμενης σημειώθηκαν ιδιαίτερα καταστροφικοί σεισμοί στην περιοχή, ενώ το φαινόμενο του Ελ Νίνιο προκάλεσε εκτεταμένες πλημμύρες.

Πρωτεύουσα της Κ. είναι το Σακραμέντο (407.018 κάτ. το 2000), μεγάλο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, που ιδρύθηκε το 1848 στον ομώνυμο ποταμό. Άλλες πόλεις της Μεγάλης Κοιλάδας είναι οι: Μπέικερσφιλντ (247.057 κάτ. το 2000), Στόκτον (243.771 κάτ. το 2000) και Φρέσνο (427.652 κάτ. το 2000). Πολυάριθμες πόλεις είναι χτισμένες κατά μήκος του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο. Εκτός από το Σαν Φρανσίσκο, οι σπουδαιότερες είναι: Ρίτσμοντ, Μπέρκλεϊ, και Όκλαντ. Μερικές πόλεις είναι συγκεντρωμένες στο Σαν Ντιέγκο, όπως η Τσούλα Βίστα, ενώ πολυάριθμες υπάρχουν κοντά στο Λος Άντζελες, είτε προς το εσωτερικό είτε κατά μήκος της ακτής του Ειρηνικού, όπως είναι η Σάντα Μόνικα, η Μπέρμπανκ, η Γκλεντέιλ κ.ά.

Η Κ. είναι μία από τις πλουσιότερες γεωργικές περιοχές του κόσμου και ειδικότερα η μεγαλύτερη παραγωγός γεωργικών προϊόντων των ΗΠΑ, κυρίως οπωροκηπευτικών (εσπεριδοειδή, μήλα, ροδάκινα, δαμάσκηνα, σταφύλια, ντομάτες κλπ.), ζαχαρότευτλων, βαμβακιού, ρυζιού και κριθαριού. Πολύ ανεπτυγμένη είναι επίσης η κτηνοτροφία (προπάντων βοοειδών και χοίρων), που τροφοδοτεί σημαντική βιομηχανία γαλακτοκομικών προϊόντων και αλλαντικών και η αλιεία (σολομοί, τόνοι, οστρεοειδή). Μεγάλη σπουδαιότητα επίσης παρουσιάζει η δασική εκμετάλλευση (εκεί βρίσκονται οι γιγάντιες ουελιγκτωνίες, πιο γνωστές με την ονομασία σεκόγια) για την παραγωγή χαρτιού, κυτταρίνης και επίπλων.

Όσον αφορά τον πλούτο του υπεδάφους, εκτός από τον χρυσό που προκάλεσε κατά τα μέσα του 19ου αι. το περίφημο gold rush, ένα αληθινό κυνήγι χρυσού, υπάρχει σήμερα πετρέλαιο (η Κ. είναι η τρίτη πολιτεία παραγωγής πετρελαίου των ΗΠΑ) και φυσικό αέριο (ιδιαίτερα στη ζώνη γύρω από το Μπέικερσφιλντ, που συνδέεται με πετρελαιαγωγούς με το Λος Άντζελες και τα άλλα λιμάνια των ακτών). Σημαντικά επίσης είναι τα κοιτάσματα υδραργύρου, βολφραμίου, μολύβδου, χρωμίτη, ψευδαργύρου, χαλκού και σιδήρου.

Από το 1848 που η Κ. προσχώρησε στις ΗΠΑ άρχισε, κατά μια παράδοξη συγκυρία γεγονότων, η οικονομική και κοινωνική άνοδός της. Το 1848 ανακαλύφθηκαν τα πρώτα χρυσοφόρα κοιτάσματα, που είχαν ως αποτέλεσμα μια ομαδική μετανάστευση, η οποία κράτησε περίπου μία εικοσαετία: αυτός ο πυρετός του χρυσού έφερε σε δεύτερο επίπεδο ακόμη και τον εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος, ουσιαστικά, δεν έθιξε τη νέα πολιτεία, που είχε ταχθεί κατά της δουλείας από το 1850.

Μεταξύ 1860 και 1880 χαράχτηκαν οι μεγάλες σιδηροδρομικές γραμμές, που συνέβαλαν σημαντικά στην οικονομική άνοδο της K., ο πληθυσμός της οποίας αυξήθηκε από 92.000 κατ. το 1850 σε περίπου 1.500.000 το 1900. Μεταξύ 1930 και 1940 σημειώθηκε νέο μεταναστευτικό ρεύμα, αυτή τη φορά από τους αγρότες και τους εργάτες των γειτονικών νότιων πολιτειών, που είχαν καταστραφεί από την ξηρασία και τις επιδρομές των ακρίδων. Ένα τρίτο μεταναστευτικό ρεύμα σημειώθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.

Η εκβιομηχάνιση της Κ. είναι σχετικά πρόσφατη, αλλά η ανάπτυξή της υπήρξε ταχύτατη. Οι βιομηχανίες –συγκεντρωμένες κατά μεγάλο μέρος στις περιοχές γύρω από τα λιμάνια του Σαν Φρανσίσκο και του Λος Άντζελες, που συνδέονται με τις μεγάλες σιδηροδρομικές αρτηρίες των ακτών του Ατλαντικού– περιλαμβάνουν εκτός από τους πατροπαράδοτους τομείς τροφίμων και χαρτιού, τους τομείς χημικών προϊόντων, μεταλλουργίας, μηχανών –ιδιαίτερα αεροπλάνων– και οργάνων ακριβείας (οπτικών, φωτογραφικών). Στην Κ. βρίσκεται επίσης η γνωστή με την ονομασία Σίλικον Βάλεϊ (Κοιλάδα του πυριτίου), έδρα από το 1970 των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας και από τη δεκαετία του 1990 των επιχειρήσεων του Ίντερνετ. Στο Χόλιγουντ, στο Λος Άντζελες, είναι συγκεντρωμένη η κινηματογραφική, η μουσική και η τηλεοπτική βιομηχανία της Αμερικής –το πρώτο κινηματογραφικό στούντιο δημιουργήθηκε στην περιοχή το 1910– που αποτελεί ανάμεσα στα άλλα και τουριστικό αξιοθέατο. Τέλος, οι φυσικές καλλονές, που προστατεύονται από πολυάριθμα εθνικά πάρκα, οι περίφημες λουτροπόλεις και τα κέντρα χειμερινών σπορ, ανάμεσα στα οποία πασίγνωστο είναι το Squaw Valley, καθώς και οι παλιοί και επιβλητικοί ναοί των πρώτων ιεραποστολών, έχουν καταστήσει την Κ. μία από τις πιο τουριστικές περιοχές των ΗΠΑ.

Ο πληθυσμός της Κ. παρουσιάζει μεγάλες εθνολογικές διαφορές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1990 οι λευκοί αποτελούν το 69% του πληθυσμού, οι έγχρωμοι το 7,4% και το υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από ανθρώπους ασιατικής και λατινοαμερικανικής καταγωγής και αυτόχθονες Αμερικανούς. Το 1991 ξέσπασαν εκτεταμένες φυλετικές ταραχές στο Λος Άντζελες με αφορμή την αθώωση των αστυνομικών που προέβησαν στον ξυλοδαρμό του έγχρωμου Ρόντνεϊ Κινγκ. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων 53 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ πολλά σπίτια και επιχειρήσεις καταστράφηκαν. Το φυλετικό πρόβλημα, ιδιαίτερα στις ισπανόφωνες συνοικίες και τα γκέτο των μαύρων, στο Λος Άντζελες, εξακολουθεί να είναι το σοβαρότερο στην Κ. (μαζι με αυτό της παράνομης μετανάστευσης από το Μεξικό) που θεωρείται ωστόσο η πιο ευημερούσα και πολιτικά φιλελεύθερη των ΗΠΑ, και πόλος έλξης των κορυφαίων επιστημόνων όλου του κόσμου.

Διυλιστήριο πετρελαίου στην πόλη Σαν Πέντρο της Καλιφόρνια των ΗΠΑ.

Το Χόλιγουντ είναι το κέντρο της αμερικανικής βιομηχανίας του κινηματογράφου (φωτ. ΑΠΕ).

Ο Αμερικανός πολιτικός Μπομπ Ντόουλ μπροστά στη μεθορική γραμμή ΗΠΑ-Μεξικού, στην Καλιφόρνια? εκατοντάδες Μεξικανοί έχουν χάσει την ζωή τους τα τελευταία χρόνια, στην προσπάθειά τους να φτάσουν στη «γη της επαγγελίας» (φωτ. ΑΠΕ).

Φωτογραφία της νότιας Καλιφόρνια και του κόλπου της Καλιφόρνια (ή Θάλασσας του Κορτέζ), από δορυφόρο της NAΣA, τον Ιούνιο του 1991 (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov).

Το λιμάνι του Λονγκ Μπιτς στην Καλιφόρνια (φωτ. ΑΠΕ).

II

(California). Γεωγραφική περιοχή (143.790 τ. χλμ.) του Μεξικού που αποτελείται από μια χερσόνησο που εκτείνεται σε μήκος πάνω από 1.100 χλμ. έως το ακρωτήριο Σαν Λούκας, το οποίο χωρίζει τον κόλπο της Κ. από τον Ειρηνικό ωκεανό. Πολιτικά διαιρείται σε δύο διοικητικά διαμερίσματα, στην ομόσπονδη πολιτεία της Κάτω Κ. (Baja California, Norte, 70.113 τ. χλμ., 2.487.367 κάτ. το 2000) και στο Νότιο Έδαφος της Κάτω Κ. (Baja California, Sur, 73.677 τ. χλμ., 424.041 κάτ. το 2000). Η χερσόνησος είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ορεινή, με κορυφές που ξεπερνούν τα 3.000 μ., ενώ έχει κλίμα θερμό και έδαφος σχεδόν άγονο.

Οι κυριότερες οικονομικές πηγές του αραιού πληθυσμού είναι η γεωργία (καλλιέργειες μεσογειακού τύπου, δημητριακά, βαμβάκι), η κτηνοτροφία (κυρίως αιγοπροβάτων) και η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου (χαλκού και χρυσού).

Πρωτεύουσα και κυριότερη πόλη της Πολιτείας της Κάτω Κ. είναι η Μεξικάλι (764.902 κάτ. το 2000), εμπορογεωργικό κέντρο στα σύνορα με τις ΗΠΑ. Άλλες σημαντικές πόλεις είναι η Τιχουάνα, η Λα Παζ (213.045 κάτ. το 2000), πρωτεύουσα του Νοτίου Εδάφους της Κάτω K., στον Κόλπο της Κ., και η Ενσενάδα στην ακτή του Ειρηνικού. Κατά τη δεκαετία του 1990 προκλήθηκαν σοβαρά συνοριακά προβλήματα με την Κ. των ΗΠΑ λόγω του μεγάλου αριθμού των παράνομων οικονομικών μεταναστών που μετέβαιναν στην περιοχή.

III

(California). Εκτεταμένη ιστορική και γεωγραφική περιοχή (περ. 555.000 τ.χλμ.) στο νοτιοδυτικό άκρο της Βόρειας Αμερικής. Βρέχεται από τον Ειρηνικό ωκεανό και ανήκει πολιτικά κατά ένα μέρος στις ΗΠΑ, των οποίων αποτελεί ομοσπονδιακή πολιτεία (βλ. λ. Καλιφόρνια. Ομοσπονδη πολιτεία των ΗΠΑ) και κατά ένα μέρος στο Μεξικό (βλ. λ. Καλιφόρνια. Γεωγραφική περιοχή του Μεξικού) όπου είναι χωρισμένη σε δύο πολιτείες.

Κατά το πρώτο μισό του 16ου αι. οι Ισπανοί της Νέας Ισπανίας (βλ. λ. Μεξικό, ιστορία) άρχισαν την εξερεύνηση και την κατάκτηση της περιοχής, την οποία ο Φορτούνο Χιμένες ονόμασε (1533) Κ. Η διαδικασία αυτή διήρκεσε πολύ καιρό και παρότι το 1697 εγκαταστάθηκαν οι πρώτες ιεραποστολές ιησουιτών στην Κάτω K., μόνο κατά το τέλος του επόμενου αιώνα κατόρθωσαν οι φραγκισκανοί να εγκαταστήσουν μόνιμες ιεραποστολικές έδρες στην Άνω K., όπου ίδρυσαν μεταξύ 1770 και 1780 τις πόλεις Σαν Ντιέγκο, Σαν Φρανσίσκο κ.ά. Μακριά από την πρωτεύουσα και αραιά κατοικημένη, η Κ. δεν πήρε μέρος στις εξεγέρσεις κατά των Ισπανών της πρώτης εικοσαετίας του 19ου αι., παραμένοντας πιστή στην κυριαρχία των Βουρβόνων· επιπλέον, μετά την ανακήρυξη της Μεξικανικής Δημοκρατίας, οι αυτόχθονες πληθυσμοί, υπό την επιρροή και την καθοδήγηση των λευκών γαιοκτημόνων, εξεγείρονταν συνεχώς για μια εικοσαετία (1828-48), κάτω από την άγρυπνη προσοχή των ευρωπαϊκών Δυνάμεων και των ΗΠΑ (οι τελευταίες ήθελαν να αποκτήσουν διέξοδο στον Ειρηνικό). Με τη συνθήκη της Γκουανταλούπε Ιντάλγκο (1848), που τερμάτισε τον πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Μεξικού, η Άνω Κ. παραχωρήθηκε στις ΗΠΑ (η Κάτω Κ. παρέμεινε στο Μεξικό) και, δύο χρόνια αργότερα, η νέα πολιτεία προσχώρησε στην Ένωση.